In Leuven organiseren we van 1 tot 10 oktober een uitgebreide Week van de Veerkracht. Tien dagen lang ontdekken Leuvenaars via allerlei laagdrempelige workshops, events en initiatieven hoe ze via beweging, muziek, theater, communicatie, ... aan de mentale veerkracht van zichzelf en hun omgeving kunnen werken. Als het over mentale gezondheid gaat, is het enorm belangrijk om een positief signaal te brengen, en hoopvolle handvaten aan te reiken. Er is veel dat je zelf kan doen om een leven te leiden dat meer in balans is. Maar we mogen niet in de val trappen enkel de individuele verantwoordelijkheid op te drijven, om ondertussen slinks te beknibbelen op allerlei sociale voorzieningen, menselijke zorg en werkbaar werk. Privatisering en een fors neoliberaal beleid slepen in hun kielzog een groeiende massa burn-out en 'wanhoopsdoden' met zich mee. Wanhoopswat? Lees even mee.

​

Uit een recent onderzoek in 13 Vlaamse centrumsteden blijkt dat 1 op 3 mensen regelmatig kampt met gevoelens van stress, verlies of angst. Nog benauwender wordt het als je kijkt naar de zelfdodingscijfers in ons land. Gemiddeld drie mensen per dag plegen zelfmoord in België en er zijn een massa meer pogingen, tot 28 per dag. Daarmee zijn we koploper in Europa. Oorzaak? Volgens Gents professor Gwendolyn Portzky, van de eenheid voor zelfmoordonderzoek, ligt er in Vlaanderen nog steeds een groot taboe op het praten over mentale problemen. Initiatieven als de Week van de veerkracht proberen dat te doorbreken en zijn dan ook belangrijk om ons aan het praten te krijgen.

​

Maar als het gaat over de oorzaken van zelfdoding mogen we volgens specialisten, zeker bij zulke hoge cijfers, niet blind zijn voor oorzaken in de samenleving zelf. Het is al te gek dat we langs de ene kant (terecht) inzetten op het vergroten van individuele veerkracht en weerbaarheid van mensen, maar langs de andere kant verwachten dat we alsmaar langer in slechtere arbeidsomstandigheden werken. Een studie van het HIVA (Onderzoeksinstituut voor Arbeid en Samenleving van de KU Leuven) uit 2016 toonde al aan dat onze werkdruk en werkstress de afgelopen jaren spectaculair zijn gestegen. Had in 2010 "maar" 27% van de Belgische werknemers bijna permanente stress op het werk, dan klom dat in 2015 al naar 33%. Alsmaar meer werknemers kampen met stress en burn-out, met meer uitval tot gevolg, waardoor de druk op de rest van het personeel verder toeneemt. Een groot rood knipperlicht dat we niet mogen negeren.

​

Door alsmaar harder en langer te moeten werken, en steeds meer in werkonzekerheid te leven, zou het in Vlaanderen wel eens dezelfde kant kunnen opgaan als momenteel in de Verenigde Staten, waar men spreekt van een golf van 'white deaths of despair' - de 'witte wanhoopsdoden'. Als oorzaak ziet men het Amerikaans beleid dat de afgelopen dertig jaar alles plat geprivatiseerd heeft zodat publieke welzijnsinitiatieven zo goed als onbestaande zijn geworden. Het is zo erg dat door de grote hoeveelheden overdoses en zelfmoorden de algehele levensverwachting van de 'witte Amerikanen' opnieuw achteruit is beginnen gaan - waarmee we zeker niet voorbij mogen gaan aan de schrijnende economische situatie van minderheden in de Verenigde Staten.

​

Ook bij ons worden onder het juk van besparen, privatiseren en vermarkten de werkende mensen steeds harder onder druk gezet. Je verlof niet mogen opnemen, onbetaalde overuren moeten presteren, een te hoog werkritme, ga zo maar door. En dat in alle sectoren: van de zorg tot het onderwijs, bij het openbaar vervoer, in de privé, overal getuigen mensen hoe men steeds meer met minder moet doen. Hetzij door besparingen opgelegd door onze overheid, hetzij door bezuinigingen opgelegd door aandeelhouders die meer winst willen. Economische groei tot we er bij neervallen.

​

Blijf het maar slikken hé: steeds kortere pauzes, steeds meer met de chronometer in de hand jagen, de afbouw van verlofsystemen, meer weekend- en nachtwerk, last-minute 'flexibele' werkroosters, gepensioneerden die niet vervangen worden, steeds meer en steeds tijdelijker interimwerk, dag- en weekcontracten ... En als je het niet meer aankan, dan kan je op een cursus mindfulness. Helpt dat niet, dan word je een statistiek in de burn-out- of zelfdodingcijfers. Hoe positief en noodzakelijk het ook is dat mensen op een individueel niveau aan zichzelf werken, zonder structurele veranderingen in de manier waarop we werken en leven is dit op termijn toch niet houdbaar?

​

We moeten met het oog op preventie in de geestelijke gezondheidszorg op verschillende dimensies inspelen, zowel op een individueel als op een universeel niveau. Op individueel gebied moeten we mensen met een verhoogd psychiatrisch en suïcide-risico zo goed als we maar kunnen ondersteunen en bereiken. Op het universele niveau moeten we bekijken hoe we onze samenleving (en dus ook onze economie en arbeid!) anders gaan organiseren, zodat écht meer mensen aan het werk kunnen blijven. Zodat we met zijn allen opnieuw waardig, werkbaar werk kunnen doen.

​

Werksituaties met alsmaar veranderende uurroosters, tijdelijk, deeltijds en laagbetaald werk, dat betekent allemaal vooral flexibiliteit in één richting. Wendbaar werk is een mooie slogan, maar we moeten erover waken dat overheid en werkgevers niet enkel maar meer éénrichtingsflexibiliteit van werknemers gaan vragen. Daarnaast zijn er forse investeringen nodig in sectoren waar het water het personeel aan de lippen staat zoals de zorg, het onderwijs en het openbaar vervoer.

​

Investeren in betere arbeidsomstandigheden, in duurzame jobs, in geestelijke gezondheidszorg, in sectoren waar dringend extra zuurstof moeten komen, in openbare voorzieningen waar mensen elkaar kunnen ontmoeten om te praten, dat betaalt zich tiendubbel terug. Enkel op die manier kunnen we voorkomen dat onze mentale gezondheid in een neerwaartse spiraal terecht komt en we de weg van de Verenigde Staten opgaan. Individuele veerkracht reikt veel hoger wanneer ze kan steunen op een sterke trampoline, die we samen kunnen bouwen.

​